μετάφραση – επιμέλεια Χείλων
Οι περισσότεροι άνθρωποι συνήθως είναι πολύ ικανοί σε ορισμένες δεξιότητες, ενώ σε άλλες λιγότερο ικανοί (υπολείπονται).
Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένοι που υπερεκτιμούν τις γνώσεις, ή τις ικανότητές τους σε ένα συγκεκριμένο θέμα, ή δεξιότητα. Ενώ λοιπόν κάποιοι είναι εμφανώς ανεπαρκείς (ανίκανοι – αδαείς) εντούτοις θεωρούν ότι γνωρίζουν τα πάντα, εγείροντας το εύλογο ερώτημα:
«είναι δυνατόν το εν λόγω άτομο να μην αντιλαμβάνεται ότι είναι ανόητο;» Στην πραγματικότητα, αυτό δεν είναι κάτι
ασυνήθιστο.
Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ/William Shakespeare αναφέρει πριν 400 και πλέον έτη:
«Ο ανόητος θεωρεί τον εαυτό του σοφό, ενώ ο σοφός θεωρεί τον εαυτό του ανόητο».
Σήμερα, το εν λόγω
φαινόμενο είναι γνωστό ως Γνωστική Προκατάληψη Ψευδαισθητικής Ανωτερότητας (Cognitive Bias of Illusionary
Superiority).
Το 1999, ο καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Michigan David
Dunning και ο βοηθός του Justin Kruger, διεξήγαγαν ένα πείραμα από το οποίο προέκυψε και ο όρος Φαινόμενο Dunning – Kruger.
Επάρκεια –
Ικανότητα vs Αυτοπεποίθησης
Οι Dunning & Kruger εξέτασαν μια ομάδα προπτυχιακών φοιτητών σε αρκετές κατηγορίες δεξιοτήτων, όπως: την ικανότητα γραφής με γραμματικούς κανόνες (ορθογραφία), την ικανότητα εκφοράς λόγου με
λογική αλληλουχία σκέψεων και την προσωπική αίσθηση του χιούμορ.
Αφού βαθμολόγησαν την δοκιμασία, ζήτησαν από τους σπουδαστές να εκτιμήσουν τα ατομικά τους αποτελέσματα και τότε διαπίστωσαν
κάτι παράξενο:
Ανακάλυψαν ότι οι λιγότερο ικανοί φοιτητές είχαν την τάση να υπερεκτιμούν τις επιδόσεις τους, παρά το γεγονός ότι οι
βαθμολογίες τους ήσαν πολύ χαμηλές, ενώ οι φοιτητές που απέδωσαν ικανοποιητικά στις δοκιμασίες υποτίμησαν τα αποτελέσματά τους.
Γιατί οι ανεπαρκείς έχουν περισσότερη
αυτοπεποίθηση ;
Το φαινόμενο δεν εμφανίζεται μόνο στον Ακαδημαϊκό τομέα, συμβαίνει σχεδόν σε κάθε δραστηριότητα – κατάσταση.
Παρατηρώντας προσεκτικότερα, θα το εντοπίσουμε παντού:
-
Οργανισμούς – υπηρεσίες – εταιρείες, που προσλαμβάνουν όσους εμφανίζονται σίγουροι για τον εαυτόν τους (αυτοπεποίθηση) κατά τη διάρκεια της συνέντευξης και τελικά αποδεικνύονται οι λιγότερο ικανοί.
-
Διασημότητες που θεωρούν ότι είναι έξυπνοι – ικανοί – χαρισματικοί προσελκύουν τα φώτα της δημοσιότητας, ενώ επιστήμονες που πραγματοποίησαν ανακαλύψεις οι οποίες άλλαξαν τον ρου της επιστήμης παραμένουν στην αφάνεια, ή τυγχάνουν ελάχιστης προβολής στα Μ.Μ.Ε.
-
Γενικότερες δεξιότητες όπου κάποιος που ισχυρίζεται ότι είναι καλός οδηγός, ή ικανός σκακιστής, στην πραγματικότητα
αποδεικνύεται μέτριος, ή αδαής.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι: γιατί είναι οι λιγότερο ικανοί άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση;
Οι ανεπαρκείς συχνά υπερεκτιμούν τις ικανότητές τους, επειδή δεν γνωρίζουν το μέγεθος της αγνοίας τους. Εν ολίγοις άτομα
μετρίων ικανοτήτων πιστεύουν ότι γνωρίζουν τα πάντα σε ένα συγκεκριμένο θέμα και ως εκ τούτου, τείνουν να έχουν υπερβολική αυτοπεποίθηση.
«Αληθινή γνώση είναι να γνωρίζεις την έκταση της αγνοίας σου». Κομφούκιος.
Στον αντίποδα, οι ικανοί – εξειδικευμένοι γνωρίζοντας πλήρως τις ιδιαιτερότητες και την πολυπλοκότητα του τομέα στον οποίον
εργάζονται, έχουν επίγνωση της αγνοίας τους, με αποτέλεσμα να υποτιμούν τις ικανότητες και την επάρκεια στον συγκεκριμένο τομέα.
Σε αντίθεση με τους ικανούς, οι ανεπαρκείς δεν μαθαίνουν από τα λάθη τους, γεγονός που θα βελτίωνε την απόδοσή τους και ο λόγος
είναι ότι ως «παντογνώστες» θεωρούν ότι υπεύθυνοι για τυχόν λάθη είναι άλλοι.
Μεταγνώση – «Σκέψη για την
σκέψη»
Το φαινόμενο Dunning & Kruger συνδέεται άμεσα με αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν μεταγνώση.
Μεταγνώση ορίζεται ως «η σκέψη σχετικά με την σκέψη», η γνώση
σχετικά με την επίγνωση του ατόμου, ή την άγνοια, με βασικές στρατηγικές την σύνδεση της νέας πληροφορίας με την προϋπάρχουσα γνώση και τον σχεδιασμό, έλεγχο και εκτίμηση της διαδικασίας της
σκέψης. Είναι η υψηλότερη μορφή νόησης αφού αφορά στην ατομική επίγνωση των δυνατοτήτων.
Άτομα με υψηλό επίπεδο μεταγνώσης είναι σε θέση να συνειδητοποιούν τις διαδικασίες σκέψης και να τις επαναξιολογούν μέσω των νέων δεδομένων. Αυτό τους επιτρέπει να αναλύουν και κρίνουν τις ιδέες, γνώσεις και δεξιότητες ακριβέστερα, σε σύγκριση με άτομα που έχουν δυσκολίες μεταγνώσης. Στο βιβλίο Self-Insight ο David Dunning, αναφέρει:
«αν είστε ανίκανοι, δεν γνωρίζετε ότι είστε ανίκανοι……οι δεξιότητες που χρειάζεστε για να δώσετε μια σωστή απάντηση είναι ακριβώς οι ίδιες που χρειάζεστε για να αναγνωρίσετε την ορθή απάντηση».
Όπως φαίνεται τα άτομα που είναι θύματα του φαινομένου Dunning & Kruger – αυτά που έχουν αυτοπεποίθηση και που υπερεκτιμούν
την ικανότητά τους – συνήθως εμφανίζουν χαμηλότερη ικανότητα μεταγνώσης.
Τρόποι αντιμετώπισης
Το εν λόγω φαινόμενο δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αστείο από τους έξυπνους ανθρώπους. Είναι μια γνωστική προκατάληψη που
επηρεάζει αρνητικά την κοινωνία, είτε σε ατομικό, είτε σε ομαδικό επίπεδο. Ανεπαρκή άτομα ανέρχονται – εξελίσσονται σε όλες τις κατηγορίες, επειδή αισθάνονται περισσότερο σίγουροι για τον εαυτό
τους, ενώ τα πραγματικά ταλέντα «θάβονται» λόγω της αυτο αμφιβολίας.
«Ένα από τα πιο επώδυνα πράγματα είναι ότι εκείνοι που αισθάνονται σιγουριά είναι ανόητοι και εκείνοι με φαντασία, δημιουργικότητα και αντίληψη, είναι γεμάτοι αμφιβολίες και αναποφασιστικότητα»……….Μπέρτραντ Ράσελ
Παρακάτω αναφέρονται ορισμένες μέθοδοι προκειμένου να ξεπεραστεί αυτή η γνωστική προκατάληψη.
Χρησιμοποιήστε όσο το
δυνατόν περισσότερα μετρήσιμα πρότυπα
Κατά την πρόσληψη ενός νέου υπαλλήλου, ή αναζήτησης συνεργάτη η ακόμη και σε μια σχέση, αξιολογήστε τον υποψήφιο με πολλαπλές
μετρήσιμες παραμέτρους. Μην βασιστείτε στον λόγο του για τα πάντα. Αντ’ αυτού, δοκιμάστε τον υποψήφιο σε πραγματικούς στόχους και αξιολογείστε ανάλογα με τις απαιτήσεις σας.
Αντικατάσταση της
ενδοσκόπησης με την αναδρομή
Αντί να αξιολογούμε την απόδοσή μας βασιζόμενοι στην κρίση μας, είναι καλύτερα να ανατρέχουμε σε παλαιότερες εμπειρίες. Η
τεχνική αυτή είναι χρήσιμη τόσο για άτομα που έχουν υπερ αυτοπεποίθηση, όσο και για αυτούς που αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους. Με την αναδρομή στο παρελθόν, αξιολογείτε τον εαυτό σας βάσει
παλαιότερων επιδόσεων, εξάγοντας συγκρίσιμα συμπεράσματα.
Ενθαρρύνετε τους
άλλους να σας υποδείξουν τις ελλείψεις – αδυναμίες σας
Στο πείραμα Dunning & Kruger, ανεπαρκείς φοιτητές βελτίωσαν την ικανότητα ορθής αξιολόγησης των αποτελεσμάτων στα τεστ,
μετά από σύντομη διδασκαλία σχετικά με τις δεξιότητες στις οποίες υπολείπονταν. Ανεξάρτητα από την κατηγορία στην οποία ανήκουμε, είναι χρήσιμο να υπάρχει κάποιος καλύτερος από εμάς, προκειμένου
να υποδεικνύει που εμφανίζουμε αδυναμίες και που απαιτείται επιπλέον εκπαίδευση.
Η πολυπλοκότητα του
ανθρώπινου νου.
Όσο περισσότερο μελετούμε (θεωρητικά) τόσο λιγότερο μαθαίνουμε.
Αποτελεί ευχάριστη έκπληξη το γεγονός ότι μόνο άτομα που πραγματικά εμβαθύνουν σε ό,τι μαθαίνουν – ασχολούνται αποκτούν
εμπειρία. Στον αντίποδα άτομα που ασχολούνται επιφανειακά ουδέποτε πρόκειται να αντιληφθούν πού υστερούν, ή σε ποιους τομείς πρέπει να εκπαιδευθούν περισσότερο.
Δεν υπάρχει τέλος στην μάθηση, στην τελειοποίηση μιας δεξιότητας – ικανότητας, ή στην απόκτηση γνώσης.
Σε όλες σχεδόν τις δραστηριότητες εκμάθησης, εξάσκησης – εργασίας, αθλητισμού, επιχειρηματικότητας, δεν πρέπει να εστιάζουμε στο τέλος, ή στα αποτελέσματα…….αλλά στην διαδικασία.